Os antecedentes desta historia sitúanse moitos kilómetros ó sur da miña casa, nun lugar caluroso, monolingüe e famoso por tradicións católicas e relacionadas co maltrato animal. Farta e morriñenta decateime que non levara comigo un solo libro en galego. Nin un solo. Non podía evadirme do lugar no que non me atopaba e foi a primeira vez que me decatei de canto da miña identidade estaba atravesada por esa segunda lingua materna que empregaba (e emprego) moito menos do que me gustaría. De súpeto, botábaa de menos, pero a daba tan por feita que non tiña nada ó meu alcance que me lembrase a casa. Tomei a decisión de ler máis en galego (propósito que por primeira vez cumpro e manteño) para “pensar máis en galego, se cadra” ou iso di a reseña de goodreads que escribín hai dous anos e catro meses.
Descubrín o fenómeno de Berta Dávila por redes sociais, reseñas de goodreads e un exemplar que á miña compa de piso lle entregaran nunha editorial porque estaban pensando en traducilo. Eu non quería pedirlle libros á miña nai- que le en galego moito máis ca min- porque teño o grande defecto de ser completamente indiferente ás novelas negras ou policíacas. Eu quería ler sobre as mesmas cousas que leía en castelán, pero dende unha perspectiva e idiomas novos.
Foi a miña amiga Xulia, cun coñecemento sobre min que alarmaría a calquera, que me puxo nas mans, polo meu aniversario, O derradeiro libro de Emma Olsen. Foi o meu primeiro libro de Berta Dávila e devoreino nun día, disfruteino como facía tempo que non disfrutaba un libro, disto que o rematas de madrugada para non ir durmir sen saber como acaba. Logo enfadeime moitísimo. Podería ter escrito eu outro libro enteiro sobre todas as razóns políticas, socias, ideolóxicas e bobas polas que estaba enfadada con aquel libro. Aínda hoxe, que malia que poida non parecelo vou facer unha crítica sobre min mesma e non sobre o libro, manteño un pouco de rabia. Mais decidín que quizais as miñas críticas teñen máis de pregunta que de resposta.
Naquela mencionada reseña, que agora recupero intentando atopar algo de claridade, dicía: “Producíame desconfianza que, por unha vez que tomo a decisión de ler máis en galego e atopo unha recomendación que non é novela negra vai a tipa e ambienta a historia en EEUU”. Esas eran as miñas primeiras preguntas: por que EEUU? Para que? Por que nun pobo ficticio que podería atoparse entre as nosas catro fronteiras pero con nome anglosaxón? Que lle aporta iso á historia? De novo, cítome a min mesma: “aínda que non retrate a Galicia, é doado identificarse con ese pobo, ese barrio. Pode que, ó final, todos sexan un pouco o mesmo”. Esta última afirmación mantéñoa e creo que defenderei a súa veracidade ata o final dos días. Entón, era importante ou non a localización da historia?
Como con todos os libros que me xeneran dúbidas e os que non, comentei cada un dos meus contradictorios pensamentos e opinións co consello de sabies que forman us meus amigues máis cercanes. Todes teñen unha opinión diferente aínda hoxe sobre as mesmas preguntas e eu mesma cambiei o meu pensamento cada vez que us esoitei todes eles teñen argumentos convincentes.
Cando rematei o libro xulguei o meu pensamento inicial de “prexuizoso e un máis dos motivos que demostraban que debía ler máis en galego. Por que debería ambientarse en Galicia, se non lle pido iso ós libros en castelán?”. Foi miña amiga Sara quen me apuntou que iso só era certo coas realidades que non coñecía, coas variedades lingüísticas do castelán que eu non coñecía. Engade despois: “por favor, se parece que buscou cada palabra no diccionario de sinónimos da RAG a medida que escribía”. Eu desfrutara moitísimo desa lectura, eu fun vítima en tantas ocasións do “se te nota que eres de Vigo polo galego normativo que falas” coma do “non pareces de Vigo polo galego que falas” cando a comodidade e os chips cerebrais se desconectan e comezo a falar como na casa. Pero non podía evitar pensar que Sara tiña toda a razón do mundo. Recoñecín que “algo dese pensamento quedaba aínda comigo e o ambiente resultábame ás veces pretencioso”.
Como con todos os libros que me xeneran dúbidas e os que non, comentei cada un dos meus contradictorios pensamentos e opinións co consello de sabies que forman us meus amigues máis cercanes. Todes teñen unha opinión diferente aínda hoxe sobre as mesmas preguntas e eu mesma cambiei o meu pensamento cada vez que us escoitei todes eles teñen argumentos convincentes.
Cando rematei o libro xulguei o meu pensamento inicial de “prexuizoso e un máis dos motivos que demostraban que debía ler máis en galego. Por que debería ambientarse en Galicia, se non lle pido iso ós libros en castelán?”. Foi miña amiga Sara quen me apuntou que iso só era certo coas realidades que non coñecía, coas variedades lingüísticas do castelán que eu non coñecía. Engade despois: “por favor, se parece que buscou cada palabra no diccionario de sinónimos da RAG a medida que escribía”. Eu desfrutara moitísimo desa lectura, eu fun vítima en tantas ocasións do “se te nota que eres de Vigo polo galego normativo que falas” coma do “non pareces de Vigo polo galego que falas” cando a comodidade e os chips cerebrais se desconectan e comezo a falar como na casa. Pero non podía evitar pensar que Sara tiña toda a razón do mundo. Recoñecín que “algo dese pensamento quedaba aínda comigo e o ambiente resultábame ás veces pretencioso”.
Si, pásome un pouco coa lonxitude das reseñas de goodreads, pero é que non sabía que ía escribir un artigo sobre isto. Agora é a miña opinión pasada a que me parece moi dura… Comigo mesma.
Atopo nunha reseña dunha persoa descoñecida á que o libro lle gustou moito menos que a min, que lle pareceu “impostado” e penso que deu coa palabra precisa. Di que hai unha colección de tópicos de novela moi norteamericana, pese a non selo. Este é o problema. Isto é o que eu non lle pido a ningunha novela en castelán… Cando está escrita en calquera outro lado, cando é unha tradución doutro idioma… Pero eu, que considero sur calqueira lugar debaixo de Salamanca nun mapa, non lería a Miguel Delibes se falase dun pueblo checo.
É nestes momentos, de confusión total e absoluta, que acudo ó polémico artigo de praza no que Brigitte Vasallo fala de galegofobia para intentar diseccionar a miña e a de Berta Dávila nunha especie de inventada, absurda e improdutiva competición por ver quen a performou máis das dúas. Vasallo di que a galegofobia vai de “trazar unha liña interesada entre as partes que serven ao discurso discriminador e facer delas un todo” e da importancia de “entender que a revisión das relacións entre territorios, tamen dende o simbólico, forma parte de facer (esa) memoria histórica”. A máis de abraiarme unha vez máis da brillantez de Vasallo, non atopo nestas liñas unha resposta definitiva ás miñas preguntas, así que continúo lendo. Algo fai clic cando leo algo que é, en realidade, unha obviedade, pero que neste tema en concreto esquezo con frecuencia: as fobias políticas son estruturais, son “feitas sempre, sempre, dende unha posición de poder” e “a causa e o efecto da discriminación secular cara grupos concretos”. Que posición de poder posuímos Dávila ou eu? Non estivemos acaso expostas á mesma discriminación, ós mesmos mecanismos de xeneración de autoodio? Eu dixen do seu libro que me interesou tanto a narración, como o contexto e a intriga, que a estrutura non moito pero funcionaba, que me fixera pensar, desfrutar e pasar un bo rato e, para pechar a miña reseña, que o recomendaba.
Isto non é contra Berta Dávila. Isto é contra unha mentalidade interiorizada por todes nós que nos ven tan imposta que mais ben semalla inherente e que a miña falta dun graduado en historia ou en psicoloxía non me permite analizar máis que dende a propia experiencia. Non é contra Berta Dávila; é contra min mesma. Isto é contra min mesma que, sen decatarme, escondo gheada falando con amigues. Isto é contra a miña costume de ler pouco en galego e pedirlle a cada libro que agarro que cumpra con todas as miñas esixencias. Isto é contra meu pai, a quen adoro, galegofalante dende a cuna, que criou ás fillas en castelán. Isto é contra a dificultade de explicarmos incluso a nós mesmas os mecanismos mentais que nos fan cambiar de idioma coma quen cambia de rexistro.
Existe a liberdade de tomar esa decisión; pero tomar esa decisión é deixar de tomar outras. Non podo evitar desexar e detectar certo grao de superioridade en tomar esa e non outra. É, de novo, Vasallo explícao mellor, a “vergonza da orixe, de ver nos ollos das compañeiras esa mirada de noxo, de reprobación, de superioridade, de exotismo cara unha orixe que tia que ser escondida, disimulada para protexela a ela das miradas que a malenteden… e para protexerme a min do estigma que leva con ela”.
Son consciente dos altos niveis de diglosia que levo case xeneticamente correndo polas miñas veas. Pero os libros sempre foron o espacio onde eu acudín a aprender. Pregúntome agora se me deixei por este libro aprender algo ou se todas estas preguntas non servirán máis que para unha sobremesa con amigas e o libro para un rato no sofá. Vasallo dixo ós dominados se nos convence da nosa culpa e que desmontala é traballo de media vida. Pero eu quero comezar hoxe porque a culpa cansa e paraliza. Así que inclino voluntariamente a balanza.
A dedicatoria de O derradeiro libro de Emma Olsen reza “Para todos os que tiveron que marchar algunha vez da súa casa na procura de quen eran”. Lembro, para us despistades, que este libro chegou a min cando me atopaba moi lonxe da casa… Nesa procura. Así que de Berta Dávila teño un libro que pedín prestado na mesiña de noite agora mesmo. Quizais despois deste desafogue poda volver disfrutar dun libro sen que me importe a resposta a todas esas preguntas, pero sen deixar de facermas.
